چرا دلار متوقف نمی‌شود؟ / برخی روایت‌ها درباره دلار، ساده‌سازی یک بحران عمیق ارزی است

قیمت دلار در هفته‌های اخیر رکوردهای تازه‌ای ثبت کرده و روند صعودی پرشتابی را پیموده است. کارشناسان و فعالان اقتصادی عوامل مختلفی را به‌عنوان ریشه‌های جهش دلار برشمرده‌اند. در این بین اما، برخی مدعی شده‌اند که جهش قیمت دلار نه ریشه سیاسی، نه جنگی و نه تحریمی دارد. آن‌ها فاکتورهایی مانند کسری چند میلیارد دلاری تراستی‌های تحت نظارت بانک مرکزی، چاپ پول و فرآیند ادغام بانک آینده در بانک ملی را عوامل اصلی افزایش قیمت ارز می‌دانند. در برابر این ادعاها، مرتضی افقه، اقتصاددان، این روایات مطرح ‌شده را ساده‌سازی یک بحران عمیق ارزی می‌داند. به‌گفته او، حتی اگر فرض شود برخی از این موارد مطرح ‌شده صحت داشته باشد، باز هم نمی‌توان آن‌ها را عامل اصلی جهش قیمت دلار دانست. افقه در این گفت‌وگو عوامل ریشه‌ای جهش قیمت دلار را معرفی کرده است.

به گزارش تجارت نیوز، قیمت دلار در هفته‌های اخیر تحت ‌تاثیر مجموعه‌ای از نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی، مسیر صعودی پرشتابی را طی کرده و به سطوحی رسیده که نگرانی‌ها را درباره آینده اقتصاد تشدید می‌کند. همزمان با این تحولات، روایت‌های متفاوتی درباره دلایل جهش قیمت دلار مطرح می‌شود؛ از نقش تحریم و تنش‌های خارجی گرفته تا عوامل پولی و بانکی.

در این بین برخی معتقدند که بانک مرکزی با جمع‌‌آوری ریال از کف بازار فرآیند تامین ارز برای تراستی‌ها و بدهی بانک آینده و مواردی از این دست را انجام می‌‌دهد و بر همین اساس ادعا می‌شود که چنین ‏روندی، به طور طبیعی به معنای افزوده شدن دست‌ کم 10 تومان در هر هفته به نرخ دلار است.

اما چنین اظهاراتی درباره دلار، که هر از چند گاه، به یکباره در فضای مجازی می‌پیچد، تا چه میزان با اصول اقتصادی و عوامل واقعی رشد قیمت دلار در اقتصاد ایران منطبق است؟ تجارت‌نیوز این سوال را با مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشگاه مطرح کرده است.

بانک مرکزی قطعا در بروز چالش‌های فعلیِ سیاست‌های پولی و مالی مقصر است، اما مساله قیمت دلار فقط یکی از مشکلات اقتصاد کشور است
مرتضی افقه، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی با انتقاد از برخی اظهار نظرها درباره ریشه‌های نوسان ارزی در هفته‌های اخیر گفت: «بانک مرکزی قطعا در بروز چالش‌های فعلیِ سیاست‌های پولی و مالی مقصر است؛ اما مساله قیمت دلار فقط یکی از مشکلات اقتصاد کشور است. کدام شاخص اقتصادی امروز به تعادل نزدیک است که حالا انتظار داشته باشیم دلار یکی از آن‌ها باشد؟»

اگر درآمدهای نفتی وجود نداشتند، ما بحران‌های فعلی را خیلی زودتر تجربه می‌کردیم!
این اقتصاددان در خصوص دلایل جهش قیمت دلار و تنگنا‌های اقتصادی کشور گفت: «ریشه اصلی مشکلات اقتصادی کشور به حدود سه دهه قبل برمی‌گردد؛ جایی که بی‌کفایتی و بی‌تدبیری در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها، انباشته شد و نتیجه‌اش وضعیت اقتصادی امروز است. این مشکلات تا پیش از سال ۱۳۹۷ آن‌چنان بروز و نمود نداشت و دلیلش صرفا درآمدهای نفتی بود. اگر درآمدهای نفتی وجود نداشتند، ما بحران‌های فعلی را خیلی زودتر تجربه می‌کردیم.»

دلیل اصلی رشد قیمت دلار، بی‌تدبیری‌ها و ضعف حکمرانی اقتصادی کشور است
این استاد دانشگاه، دلیل اصلی رشد قیمت دلار را بی‌تدبیری‌ها و ضعف حکمرانی اقتصادی کشور عنوان و خاطرنشان کرد: «اقتصاد ایران به‌شدت به روابط خارجی با دیگر کشورها وابسته است؛ اما از سال ۱۳۹۷ به بعد و با تشدید تحریم‌ها، این وابستگی به یک نقطه ‌ضعف جدی تبدیل شد.»

ریشه اصلی نوسانات اخیر قیمت دلار، کمبود ارز است
افقه افزود: «اقتصاد ما برای تولید، نیاز ارزی دارد؛ زیرا حدود ۸۰ درصد از واردات کشور، کالاهای واسطه‌ای یا سرمایه‌ای است که در فرآیند تولید به‌کار می‌رود. بنابراین تولید نیز بدون ارز امکان‌پذیر نیست.»

او گفت: «برای تامین ارز، ناچار به صادرات هستیم. وقتی صادرات غیرنفتیِ قابل ‌اتکایی نداریم، نفت به محور اصلی تامین ارز تبدیل می‌شود. در چنین شرایطی، هر تحول سیاسی که به تضعیف روابط تجاری منجر شود، مستقیماً شاخص‌های اقتصادی و به‌ویژه بازار ارز را تحت‌ تاثیر قرار می‌دهد. به نظر من، ریشه اصلی نوسانات اخیر، کمبود ارز است.»

تحریم، جنگ و اسنپ‌بک باعث شد دریافت ارزی کشور کم شود، نه مواردی که زنجانی می‌گوید!
افقه بیان کرد: «اگر بخشی از ادعاهای فعلی درباره دلار را هم درست فرض کنیم، باز هم همه این اتفاقات در بستر کمبود ارز رخ می‌دهد.» او در ادامه، تصریح کرد: «نمی‌دانم بحث‌هایی که پیرامون بانک آینده مطرح می‌شود؛ واقعاً انجام شده یا نه، اما اگر هم تأثیری داشته باشد، باز به‌دلیلش کمبود منابع ارزی بوده است.»

او به تشدید تحریم‌ها در سال جاری اشاره کرد و افزود: «علاوه بر تحریم‌ها، کشور با جنگ و اسنپ‌بک مواجه بود و همه این عوامل باعث شد که دریافت‌های ارزی کشور کم شود، نه مواردی که بابک زنجانی به آن اشاره کرده است.»

تا زمانی که تهدید به جنگ و نااطمینانی‌های سیاسی وجود داشته باشد، روند صعودی قیمت دلار ادامه دارد
این کارشناس اقتصادی در ادامه تاکید کرد: «تا زمانی که تهدید به جنگ و نااطمینانی‌های سیاسی وجود داشته باشد، باید انتظار تداوم فشار افزایشی بر قیمت دلار را داشته باشیم. این تهدیدها باعث خروج سرمایه از کشور شده، در نتیجه، تقاضا برای ارز افزایش یافته است.»

بخش قابل‌ توجهی از نیازهای کشور وارداتی است و همین موضوع تقاضای ارزی را تشدید می‌کند
افقه افزود: «باید توجه داشت بخش قابل‌ توجهی از نیازهای کشور وارداتی است و همین موضوع تقاضای ارزی را تشدید می‌کند. تا زمانی که منابع ارزی کشور، یعنی درآمد حاصل از فروش نفت و سایر کالاها، به شرایط عادی بازنگردد، این روند افزایشی ادامه خواهد داشت. البته این روند ممکن است تحت ‌تاثیر اظهار نظرهای داخلی یا خارجی درباره آینده تحریم‌ها و تجارت کشور، شدت و ضعف پیدا کند.»

دولت توان چندانی برای مهار جدی نقدینگی ندارد
افقه در پایان گفت: «تنها عامل اقتصادی که می‌تواند در کوتاه‌مدت کمی از شتاب رشد قیمت دلار بکاهد، نقدینگی است. اما با توجه به ساختارهای موجود، دولت توان چندانی برای مهار جدی نقدینگی ندارد. بنابراین متاسفانه باید انتظار داشته باشیم که روند افزایشی قیمت دلار ادامه‌دار باشد، مگر اینکه تحریم‌ها کاهش یابد یا مشکلات سیاست خارجی کشور حل‌وفصل شود.»